بهبود بهره وری

بنام خدا

قبل از بهبود بهره وری باید وضع موجود سازمان را مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار داد. راههای گوناگونی برای تشخیص و درمان بیماریهای یک سازمان وجود دارد. در بیشتر مواقع، بیماری سازمان در هر سه قلمرو سخت افزار، نرم افزار و نیروی انسانی وجود دارد. تشخیص نارسایی های سازمان در قلمرو سخت افزار به مراتب آسانتر از دو قلمرو دیگر است. تشخیص نقاط ضعف در دو حوزه نرم افزار و نیروی انسانی دشوارتر است. در برخی از سازمانها از گردش کار نامناسب شکایت می شود اما در بررسی های دقیق تر می توان به این نتیجه رسید که ناآگاهی کارکنان از جزئیات نظام گردش کار، مساله واقعی است. گردش کار نامناسب بیماری در حوزه نرم افزار است. در حالی که ناآشنایی کارکنان نارسایی در حوزه نیروی انسانی است، عکس این موضوع نیز رخ می دهد. برای نمونه از سوی مدیریت یک سازمان، کارکنان شاغل، افرادی بی علاقه به کار ارزیابی می شوند. به همین دلیل مدیریت به دنبال راهها و تکنیک هایی می رود که انگیزه کارکنان خود را افزایش دهد. این کار با پرداختهای تشویقی، قدردانی کتبی و یا گردش شغل صورت می گیرد. در صورتی که در بررسی دقیق تر می توان دریافت، گردش کار نامناسب و قوانین زائد و دست و پاگیر است که تمام توان نیروی کار را هدر می دهد. سازمانی را که در یک یا چند زمینه ذیل از نارسائیهای جدی برخوردار است دچار بیماری نرم افزاری می دانیم:

1. ساختار سازمانی                                                                    

2. رویه کار                                                                   

3. تولید و توزیع اطلاعات

4. قوانین و مقررات و آئین نامه ها                                            

5. فرآیند تصمیم گیری                                                

6. تفاوت بین حجم افراد هم رده

7. اختلال ناشی از تغییر برخی مدیران                                    

8. وجود سوء تفاهم برای انجام کار                                

9. زیاد بودن تعداد بخشنامه ها

10. هموار نبودن سرعت انجام کارها                                      

11. روشن نبودن مسئولیت ها و اختیارات                

12. عدم بهره مندی از سیستم ارتقاء

راههای متفاوتی وجود دارد که به توسعه و افزایش بهره وری منتهی می شود. راههای زیر را می توان مطرح نمود:

-         بهبود جانمایی تاسیسات، تجهیزات و ماشین آلات کارخانه

-         بهبود برنامه نقل و انتقال و حرکت مواد در داخل و خارج کارخانه

-         استقرار یک نظام پیشگیری و نگهداری تجهیزات و تاسیسات

-         توسعه و بهبود در محصولات

-         بهبود در فرآیند عملیات و جریان تولید

-         مکانیزاسیون و اتوماسیون

-         ایجاد سیستم های تشویق و تنبیه

-         سیستم های مناسب پرداخت حقوق و دستمزد، پاداش بر اساس امتیازات و بهره وری

-         برقراری دوره های آموزشی با توجه به مشکلات واقعی در عمل

-         توسعه و بهبود شرایط کار

-         توسعه و بهبود برنامه ریزی تولید و فروش

-         رشد و یادگیری در سازمان

-         نگرش استراتژیک به مسایل سازمان

-         نظام نظارت، سنجش و ارزیابی عملکرد در سازمان

-         شناسایی و حذف اتلاف 

انواع شاخص های اندازه گیری بهره وری

بسمه تعالی

بهره وری حاصل تقسیم ارزش تولید و یا ارزش افزوده یک فعالیت اقتصادی بر هزینه های بکار رفته برای تحقق یافتن آن مقدار تولید یا ارزش افزوده در یک دوره زمانی معین می باشد. ارزش مجموع محصولات ایجاد شده در طول یک دوره مالی در یک کارگاه را ارزش تولید می نامند. ارزش تولیدات معمولا به قیمت های ثابت ارزشیابی می شوند. معمولا بهره وری ( بهره وری جزئی ) به یکی از اشکال متدوال زیر بیان می شود:

بهره وری کار:

متداول ترین شاخص بهره وری است که از حاصل ارزش محصول یا صحیح تر، ارزش افزوده بر تعداد کارکنان شاغل در تولید و یا بر مجموع نفر ساعت کار اختصاص یافته برای هر واحد تولید، بدست می آید. گاهی اوقات بهره وری نیروی کار از مقدار ستاده تولید شده در قبال هزینه نیروی کار در یک دوره زمانی اندازه گیری می شود.

بهره وری مواد اولیه:

از حاصل تقسیم محصول یا ارزش افزوده فعالیت اقتصادی بر ارزش مواد اولیه بکار رفته برای تولید آن فعالیت حاصل می شود. مثلا مقدار یا ارزش محصول تولید شده به ازاء هر تن مواد اولیه

مثال هایی از بهره وری جزئی

بهره وری نیروی کار:

-         تعداد واحد محصول تولیدی به ازاء هر نفر ساعت کار

-         ارزش افزوده حاصل به ازاء هر نفر ساعت کار

-         ارزش ریالی محصول تولید شده به ازاء ارزش ریالی نیروی کار به کار رفته

-         مقدار کالای حمل شده به ازاء هر نفر نیروی کار

 بهره وری ماشین آلات

-         تعداد محصول تولید شده به ازاء هر ساعت کار ماشین

-         ارزش محصول تولیدی به ازاء هر ساعت کار ماشین

بهره وری سرمایه

-         تعداد یا مقدار محصول تولید شده به ازاء هر ریال سرمایه به کار رفته در تولید

-         ارزش ریالی محصول فروخته شده به ازاء هر ریال سرمایه بکار رفته

-         نسبت گردش انبار

بهره وری انرژی

-         ارزش محصول تولید شده به ازاء هزینه انرژی

-         تعداد محصول تولیدی به ازاء هر کیلو وات ساعت برق مصرفی

تعریف بهره وری

بنام خدا

تعریف بهره وری

واژه بهره وری برای نخستین بار به وسیله فرانسوا کنه ریاضیدان و اقتصاددان به کار برده شد. کنه با طرح جدول اقتصادی، اقتدار هر دولتی را منوط به افزایش بهره وری در بخش کشاورزی می داند. در سال 1883 فرانسوی دیگری به نام لیتره بهره وری را دانش و فن تولید تعریف کرد. با شروع دوره نهضت علمی در اوایل سالهای 1900 تیلور و گیلبریث به منظور افزایش کارایی کارگران، درباره تقسیم کار، بهبود روشها و تعیین زمان استاندارد، مطالعاتی را انجام دادند.

کارایی به عنوان نسبتی از زمان واقعی انجام کار به زمان استاندارد از پیش تعیین شد. به طور مثال اگر از کارگری در 8 ساعت کار انتظار تولید 100 واحد محصول را داشته باشیم اما در عمل کارگر مزبور 96 واحد تولید کند گفته می شود کارایی آن کارگر 96 درصد است. 

اما واژه ای که به تدریج جنبه عمومی تر و کلی تر پیدا کرد و در ادبیات مدیریت رایج گردید، بهره وری بود. در سال 1950 سازمان همکاری اقتصاد اروپا به طور رسمی بهره وری را چنین تعریف کرد:

بهره وری حاصل کسری است که از تقسیم مقدار یا ارزش محصول بر مقدار یا ارزش یکی از عوامل تولید بدست می آید. بدین لحاظ می توان از بهره وری سرمایه، مواد اولیه و نیروی کار صحبت کرد.

در سال 1958 آژانس بهره وری اروپا بهره وری را چنین تعریف کرد:

بهره وری درجه و شدت استفاده موثر از هر یک از عوامل تولید می باشد. همچنین این سازمان اعلام داشت که بهره وری یک نوع طرز تفکر و دیدگاهی است بر این پایه که هر فرد می تواند کارها و وظایفش را هر روز بهتر از روز قبل انجام دهد. اعتقاد به بهبود بهره وری یعنی داشتن ایمان راسخ به پیشرفت انسانها.

در اطلاعیه تشکیل مرکز بهره وری ژاپن در سال 1955 در ارتباط با اهداف ناشی از بهبود بهره وری چنین بیان شده است:

حداکثر استفاده از منابع فیزیکی، نیروی انسانی و سایر عوامل به روشهای علمی به طوری که بهبود بهره وری به کاهش هزینه های تولید، گسترش بازارها، افزایش اشتغال و بالا رفتن سطح زندگی همه آحاد ملت، منجر شود.

از دید مرکز بهره وری ژاپن، بهره وری یک اولویت و انتخاب ملی است که منجر به افزایش رفاه اجتماعی و کاهش فقر می گردد. مرکز بهره وری از زمان تاسیس در سال 1959 نهضت ملی افزایش بهره وری در این کشور را تحت سه اصل رهنمون ساز به جلو هدایت نموده که عبارتنداز:

1.        افزایش اشتغال

2.       همکاری بین نیروی کار و مدیریت

3.      توزیع عادلانه و برابر ثمره های بهبود بهره وری در میان مدیریت، نیروی کار و مصرف کنندگان

دکتر جان کندریک یکی از نویسندگان معاصر و مشهور در موضوع بهره وری در بیان اهمیت بهره وری چنین اظهار داشته است: شرکتها و سازمان هایی که بهره وری آنها از متوسط بهره وری در صنعت بالاتر باشد، معمولا از حاشیه سود بالاتری برخوردارند. همچنین اگر بهره وری شرکتی سریعتر از رقبایش افزایش یابد، حاشیه سود آن شرکت نیز افزایش خواهد یافت. بر عکس سازمانهایی که بهره وریشان پایین تر از از متوسط شاخص بهره وری در صنعت باشد و نرخ رشد بهره وریشان کمتر از دیگر شرکتهای رقیب باشد نهایتا در بلند مدت ورشکست خواهند شد. ایشان بهره وری را در نگرشی اقتصادی یعنی تولید سرانه یا میزان ناخالص داخلی بازاء هر نفر ساعت کار می دانند.

 

در سالهای 1974 سومانث چهار تعریف اساسی را درباره بهره وری در ارتباط با سازمانها یا شرکتها به شرح زیر ارائه داد:

1. بهره وری جزئی: نسبت ارزش و مقدار محصول به یک طبقه از نهاده را گویند. مثلا محصول به ازاء هر نفر ساعت ( معیار بهره وری نیروی کار ) یا ارزش و مقدار محصول تولید شده به ازاء هر تن مواد اولیه مصرفی ( بهره وری مواد ) یا بهره درآمد تولید شده به ازاء هر ریال سرمایه ( بهره وری سرمایه ) و نظایر آن.

2. بهره وری کلی عوامل تولید: عبارتست از نسبت خالص محصول بر مجموع نهاده های نیروی کار و سرمایه. معمولا به جای خالص محصول، ارزش افزوده و در مخرج کسر مجموع ارزشهای نیروی کار و سرمایه را قرار می دهند. این معیار برای برخی از کالاهای مصرفی نظیر تلویزیون، ویدئو و کامپیوتر که 65% هزینه تولید آنها را مواد مصرفی تشکیل می دهد معیار مناسبی نیست.

3. بهره وری کلی: نسبت کل ارزش محصول تولید شده به مجموع ارزش کلیه نهاده های مصروفی است.

4. بهره وری جامع کل: عبارتست از حاصلضرب شاخص بهره وری کل در شاخص عوامل غیر قابل لمس. این شاخص پیچیده ترین معیار بهره وری است که مفهوم بهره وری را نسبت به آنچه رایج و متداول است وسعت می بخشد و عوامل کیفی متناسب با نیازهای مصرف کننده یا مرتبط با دیدگاه شرکت از کیفیت محصول، کیفیت فرآیند تا زمانبندی تولید وسهم شرکت در بازار و نگرش جامعه نسبت به شرکت را نیز در بر می گیرد.

امروزه تقریبا نویسندگان اجماع نظر دارند که اندازه بهره وری با تقسیم ارزش ستاده ها ( محصول ) به ارزش نهاده ها ( داده ها ) بدست می آید. همین که در مقدار معینی از نهاده ها، مقدار محصول با حفظ کیفیت افزایش یابد یا مقدار نهاده های به کار رفته برای یک مقدار ثابت محصول کاهش یابد، بهره وری افزایش می یابد. بنابراین مقدار شاخص بهره وری در مجموع میزان اثربخشی و کارایی در یک سازمان را نشان می دهد. 

برخی سوء برداشتها درباره مفهوم بهره وری

الف) افزایش تولید ضرورتا به معنای بهبود بهره وری نیست

ب ) بهبود کارایی، ارتقاء بهره وری را تضمین نمی کند

ج ) افزایش در درآمد حاصل از فروش الزاما بهبود بهره وری را تضمین نخواهد کرد

د ) بهره وری فقط مختص بخش صنعت نیست

و ) افزایش بهره وری نباید به بهای تنزل کیفیت انجام شود